6 Şubat 2008 Çarşamba

TUVALET YAPMA BECERİSİNİ KAZANDIRMA

TUVALET YAPMA BECERİSİNİN KAZANDIRILMASI

Tuvalet yapma becerisi, tuvalet kontrolünün kazanılması ve bağımsız olarak tuvalet yapma bece­risinin kazanılması olmak üzere iki alt beceriden oluşmaktadır. Tuvalet kontrolü, gelişimsel bir sıra içinde öğrenilir. Bu gelişimsel sıra;
a. çocuğun uyanık olduğu gündüz saatlerinde çiş ve kaka kontrolünü kazanma, gece çiş ve kaka kontrolünü kazanmadan önce gelir.
b, Bağırsak hareketleri, mesane hareketlerinden önce düzenlenir. Ancak, genellikle her iki tuvalet yapma bağımsızlığı da aynı zamanda kazanılır.
c. Soyunma, giyinme (fermuar açma, düğme ilikleme, v.b) ve temizlenmeyle (tuvalet kâğıdı kul­lanma ya da suyla temizlenme) ilgili ek beceriler normal çocuktaki tüm becerilerdeki bağımsızlıkları geriden izler.
Çiş ve kaka düzeninin sağlanması (belli aralıklarla çiş ve kaka yapma) gibi bazı giriş davranışları, bağımsız olarak boşaltımı sağlamak için ön şarttır. Ancak yürüme, görme, basit sözel emirlerin anlaşıl­ması gibi diğer davranışlara sahip olunması, bağımsız olarak boşaltımı sağlamak için ön şart olmamakla Birlikte bağımsız olarak tuvalet yapmayı öğrenmeyi büyük ölçüde kolaylaştıran davranışlardır.

ÖN KOŞULLAR

Tuvalet kontrolünün kazandırılması için hazır oluşun merkezi sinir sisteminin olgunluğu ve boşaltım kaslarıyla ilgili ve birbirine bağlı olan üç gerekli öğesi vardır.
1. Boşaltım örüntüsü oldukça sabit olmalıdır. Yani çiş ve kaka hareketleri gün boyu damlama ya da rasgele zamanlarda ka ka yapmadan çok, belli günün belli zamanlarında meydana gelmelidir.
2. Öğrenci, en az bir saatlik aralarla kuru kalmalıdır.
3. Ağır derecede zihinsel özürlü çocukların tuvalet öğretimine alınabilmesi için, çoğunlukla 3, 5 yaş ya da daha üst yaşta olması önerilmektedir. Bunun nedeni, zihinsel açıdan yetersiz bireylerin takvim yaşlarıyla merkezi sinir sisteminin olgunlaşması arasındaki ilişkidir. Ancak yapılan araştırmalar, her zaman önerilen bir takvim yaşının doğru olmadığını ortaya çıkarmıştır. Daha küçük yaştaki ağır derecede zihinsel özürlü çocuklara da tuvalet eğitimi kazandırılabilmiştir. Bu yüzden ön koşul olarak birinci ve ikinci maddeler yeterlidir.
Tuvalet kontrolünün kazanılması için ön koşul niteliğinde olmayan, ancak tuvalet kontrolünün kaza­nılmasını kolaylaştıran bazı beceriler vardır. Bunlar;
1. Öğrencinin tuvalete tek başına gidebilmesi.
2. Öğrencinin bağımsız olarak tuvaletini yapabilmesi için gerekli olan temel soyunma ve giyinme becerilerini öğrenmek için gereken el becerilerine sahip olması (tutma, açma vb.).
3. Öğrencinin yüz ifadesi ya da duruşuyla tuvalet yapma gereksiniminde olduğunu göstermesi.
4. Öğrencinin ıslak ya da kirli olmaktan rahatsızlık duyup, hoşnutsuzluğunu belirtmesi.
5. Öğrencinin 3 ile 5 dakika arasında oturmuş vaziyette kalabilmesi.
6. Öğrencinin, basit yönergeleri yerine getiremese bile, anladığını gösterebilmesi.

7. Öğrencinin başkalarıyla ilişki kuramama, saldırganlık ve bunun gibi istenmeyen davranışınıı olmaması.
Öğrencinin bu becerilere kısmen ya da hiç sahip olmaması durumunda da tuvalet kontrolü kazandırılabilir. Ancak, öğretmen kullanacağı öğretim sürecinde bir takım uyarlamalar yapmalıdır. Örneği arkalıklı bir alafranga tuvalette öğretim yapılması, yönergelerin işaretlerle birlikte verilmesi, kullanılacak pantolon ya da kilodun çocuğun giyip-çıkarmasını kolaylaştıracak şekilde seçilmesi gibi.



Tuvalet Yapma ile ilgili Becerilerin Normal Çocuktaki Gelişim Sırası

Yaş
Kazanılan beceri


18–24 Ay

2–3 Yaş



3–4 Yaş


Kaka kontrolü vardır.
Gündüz saatlerinde 2–3 saat süre ile çişini tutar.

Jest ve mimiklerle tuvaletinin geldiğini belli eder.
Ses ve söz ile tuvaletinin geldiğini belli eder.
Tuvalette pantolonunu kendi başına indirir.
Yetişkinin denetiminde tuvaleti kullanır.

Gece boyunca kuru kalır.
Yönlendirildiğinde poposunu siler.
Yönlendirildiğinde sifonu çeker.
Yönlendirildiğinde kendi başına tuvalete gider.







KURULUK SÜRESİNİN BELİRLENMESİ
Öğrenciye tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş öğrencinin kuruluk süresinin sapı masıdır. Bunun için bir hafta ile on gün süreyle öğrencinin gündüz uyanık olduğu süreler içinde kuruluk kaydı tutulur. çocuğun uyanışından yatma saatine kadar her yarım saatte bir bezi kontrol edilerek kuru olup olmadığına bakılır. çocuğun altı kuruysa, kayıt çizelgesine işaret konulur. Çocuğun altı kuruysa lazımlığa oturtulur ya da tuvalete götürülür ve boşaltım gerçekleşirse kaydedilir. Tuvalet boşaltım gerçekleşmediyse, çocuğun altı bağlanarak tuvaletten çıkarılır ve bu da kaydedilir. Çocuğun kendi isteğiyle tuvalete gittiği ve boşaltımın gerçekleştiği zamanlar da kaydedilir.
Bu bilgi toplama süresi boyunca (yansız bir öğrenci-öğretmen ya da anne-çocuk ilişkisiyle) çocuğun uygun olmayan boşaltım davranışlarına tepkisiz kalabilmek esas olmalıdır. Çocuk altına yaptığında, bir tepkide bulunmadan temizlenmeli ve kuru giyecekler giydirilmelidir.


Kuruluk süresi kayıt çizelgesi
İsim:
Tarih:
Tarih
03.01.07
04.01.07
05.01.07
06.01.07
07.01.07
08.01.07
09.01.07
10.01.07
11.01.07
12.01.07
13.01.07
14.01.07
Saat












7.00












7.30












8.00












8.30












9.00












9.30












10.00












10.30












11.00












11.30












12.00












12.30












13.00












13.30












14.00












14.30












15.00












15.30












16.00












16.30












17.00












17.30












18.00












18.30












19.00












19.30












20.00












20.30












21.00












K Tuvalette gerçekleşen kaka boşaltımı.
Ç Tuvalette gerçekleşen çiş boşaltımı.
K/Ç Tuvalet dışında gerçekleşen çiş/kaka boşaltımı
K? Tuvalet dışında gerçekleşen kaka boşaltımı
Ç? Tuvalet dışında gerçekleşen çiş boşaltımı
X? Öğrenci tuvaletle götürüldü ama boşaltım olmadı.
X Öğrenci tuvalete gitmeyi kendisi istedi ama boşaltım olmadı.

TUVALET KONTROLÜNÜ KAZANDIRMA YÖNTEMLERİ
Tuvalet kontrolünün kazandırılmasında iki farklı yöntem kullanılabilir. Bunlar, geleneksel yöntem ve hızlı yöntemdir.
1. Geleneksel Yöntem
Geleneksel yöntemin dayanağı, mesane ve barsak geriliminin en fazla olduğu zamanları sağlıklı bir biçimde saptamaktır. Öğrencinin tuvalet yapma saatlerini saptamak için, 7–10 gün süresince sabah kalkıştan akşam yatana kadar gündüz saatlerinde kuruluk süresi kayıt çizelgesiyle kayıt tutulur. Öğrencinin kuruluk süresi bir saat ve üzerindeyse gündüz tuvalet kontrolüne yönelik amaçlar belirlenerek öğretime başlanır. Kuruluk süresi bir saat olmadığında, öğrenci tuvalet kontrolünü kazanmak için hazır değildir. Aradan birkaç ay geçtikten sonra öğrencinin kuruluk süresi tekrar gözlenmelidir.
Öğrenci gündüz saatlerinde kuruluk süresi bir saat ya da üzerinde ise, öğrencinin gündüz uyanık olduğu süreler içinde ..ikişer saat aralıklarla tuvaletini kontrol edebilmesine yönelik olarak uzun dönemli amaç konulur. Öğrencinin kuru kaldığı belirlenen süreyle başlama düzeyi uzun dönemli amaç arasında ara amaçlar oluşturulur. Bu ara amaçlarda öğretimsel amaçlara ayrılır. Başlangıçta yer alan öğretimsel amaçlarda öğrencinin kuru kalma süresi başlama düzeyinden çok az sürelerle fazla olmamalı (birer dakika gibi), öğrenci ilerleme gösterdikçe tuvaletini kontrol etme (kuru kalma süresi) daha fazla sürelerle artırılmalıdır.
Ø Geleneksel Yöntemle Gündüz Tuvalet Kontrolünün Kazandırılması
Öğrencinin gündüz tuvalet yapma saatlerine (kuruluk süresine) dayalı olarak öğretimsel amaçlar belirlendikten sonra, geleneksel yöntemle tuvalet kontrolünü kazandırma aşağıda açıklandığı şekilde.
gerçekleştirilir (Çocuğun altı gündüz saatlerinde bağlanmaz).

a-Belirlenen tuvalet yapma saatlerinden 10 dakika önce, öğrencinin tuvalete gitmesi ya da lazımlığa oturması sağlanır. Bunu yaparken öğrenciye çişinin gelmiş olabileceği, lazımlığa (klozete) oturması, pantolonunu -külodunu indirmesi söylenir. Öğrenci pantolonunu -külodunu indiremezse, öğrencinin pantolonu ve külodu öğretmen ya da anne tarafından indirilir.
b. Öğrenci tuvalette (lazımlıkta) 5–10 dakika arasında oturduktan sonra boşaltım gerçekleşirse
önceden saptanan pekiştireçle hemen pekiştirilir. Eğer boşaltım gerçekleşmemişse, öğrenciye hiç şey söylenmeden tuvaletten çıkarılıp, 5 dakika başka bir etkinlikle meşgul edilir. Sonra tekrar tuvalete gitmesi istenir ve boşaltımın gerçekleşmesi için 5 dakika beklenir. Öğrenci başarılı olduysa hemen
pekiştirilir, boşaltım gerçekleşmediyse doğal bir şekilde tuvaletten çıkması sağlanır.
c. Öğrencinin bütün çiş ve kaka yapışları kuruluk süresi kayıt formuna benzer bir form hazırlanarak kaydedilir.
d. Öğrenci tuvalette olduğu her zaman, istenirse tuvalet yapmayla ilgili soyunma, giyinme becerilerinin n öğretimi yapılır.
e. Öğrencinin tuvalette gerçekleşen bütün çiş ve kaka yapışları anında öğrencinin hoşuna giden söz ve dokunuşlarla pekiştirilir.
f. Bu sıra öğrencinin kuruluk süresine dayalı olarak belirlenen, gündüz uyumadığı zamanlardaki bü­tün tuvalet yapma saatlerinde (ilköğretimsel amaçta ifade edilen- örneğin: öğrenci 1 saat 1 dakikada tuvaletini yapar) tekrar edilir. Öğrenci 3–4 gün üst üste belirlenen öğretim amacını %80 düzeyinde ger­çekleştirdiğinde bir sonraki öğretim amacında (Öğrenci ı saat 2 dakikada tuvaletini yapar) belirtilen süreyle tuvaletini kontrol etmenin öğretimine geçilebilir.
Geleneksel yönteme dayalı olarak tuvalet kontrolünü kazandırmaya çalışırken, öğrenci kazayla altına yaptıysa, öğrenciyle hiç konuşmadan külodu değiştirilir ve temizlenir.
Ø Geleneksel Yöntemle Gece Tuvalet Kontrolünün Kazandırılması
Bir öğrenci gündüz tuvalet kontrolünü %70 ya da daha fazla oranda kazandıktan yani tuvaleti geldi­ğinde bu gereksinimini ses, söz ya da işaretle belli edip, tuvalete götürüldüğünde yapmayı kazandıktan sonra, gece tuvalet kontrolü öğretimine başlanabilir. Gece öğretimine başlandığında gündüz programına devam edilir. Gece tuvalet kontrolü öğretimine başlandığında, çocuğun altını bağlamamak gerekir.
Ø Gece tuvalet kontrolünde şu basamaklar izlenir:
1. çocuğa akşam verilen sıvıların miktarı azaltılır ve yatma zamanına 1, 5 – 2 saat kaldıktan sonra
hiçbir şey verilmez.
2. Yatmadan önce çocuğun tuvalete gitmesi sağlanır.
3. Eğer çocuk söyleneni anlıyorsa, sabahleyin kuru bir yatak bulunduğunda ödüllendirileceği basit bir dille anlatılır. Sabah yatak kuruysa, çocuk mutlaka ödüllendirilir. Eğer yatak ıslaksa çocuğa hiç bir şey söylenmeden çarşaflar ve çocuğun üzerindekiler değiştirilir.
4. Çocuk yattıktan 1, 5 saat sonra uyandırılır, altı kuruysa tuvalete götürülür ve tuvaletini yapması sağlanır. Altı ıslaksa hiçbir şey söylemeden, üstü değiştirilir ve her iki durumda da mutlaka kaydedilir.
Eğer çocuk yattıktan 1, 5 saat sonra uyandırıldığında altı ıslaksa, bir şey söylenmeden altı temizle­nir ve ertesi gün 5 dakika daha erken uyandırılır.
Eğer çocuk ilk uyandırıldığında altı kuruysa, sonraki 3 gün aynı saatte uyandırılarak çişini yapması
sağlanır.
Dördüncü gün 5–10 dak. daha geç uyandırılır. Bu sisteme bu şekilde devam edilerek, çocuğun
gece boyunca tuvaletini kontrol edebilmesi mümkün olabilir.

2. Hızlı Yöntem
Hızlı yöntem alınan sıvıların artırılmasına dayanmaktadır ve öğrencinin boşaltım örüntüsünü değiş­tirmektedir. Genellikle ağır derecede zihinsel yetersizlik gösteren yetişkinlerle kullanılmaktadır. Hızlı yöntemde çoğunlukla tuvalete ve kişinin kiloduna nem sinyal cihazları yerleştirilir. Tuvalet kontrolü öğ­retimine başlamadan önce, 3–4 gün süreyle kişinin tuvalet yapma kayıtları tutulur. Banyoya iki sandal­ye, sıvı ve besinler yerleştirilir. Kişinin normal tuvalet yapma saatinden 1 saat kadar önce içebileceği kadar fazla sıvı verilir. Öğretim gün boyunca banyoda yapılır. Hızlı yöntem gündüz tuvalet kontrolünde aşağıdaki şekilde kullanılır.







Ø Hızlı Yöntemle Gündüz Tuvalet Kontrolünün Kazandırılması
1. Öğrenci banyodaki sandalyede otururken içebileceği kadar fazla sıvı verilir ve ı -2 dakika
beklenir.
2. Tuvalete oturması istenir.
3. Külodunu indirmesi istenir.
ü Boşaltım gerçekleşirse yiyecek pekiştirici verilir ve öğrenci övülerek tuvaletten kalkması istenir,
ü b. Sıvıları içtikten sonra 20 dakika içinde boşaltım gerçekleşmezse, tuvaletten kalkması istenir.
4. Külodunu çekmesi istenir.
5. Tuvaletin yanındaki sandalyeye oturması istenir.
6. Beş dakika sandalyede oturduktan sonra, külodunun kuru olup olmadığı kontrol edilir.
ü Külodu kuru ise, öğrenciye sevdiği yiyecek verilir.
ü b. Külodu ıslak ise, öğrenciye yiyecek gösterilir ama verilmez.
7. Otuz dakika sonunda bu sıra baştan sonuna (1'den 7’ye ) tekrar edilir.
Ø Hızlı Yöntemle Gece Tuvalet Kontrolünün Kazandırılması
Hızlı yöntem gece tuvalet kontrolünde aşağıda açıklandığı şekilde kullanılır.
1. Yatma Zamanı Öncesi:
ü Kişiye içebileceği kadar fazla sıvı verilir.
ü b. Yatağa nem sinyal cihazı yerleştirilir.
ü c. Tuvalete nem sinyal cihazı yerleştirilir.
2. Saatte Bir Uyandırış
ü Kişi uyandırılır.
ü b. Tuvalete gitmesi istenir.
ü c. Tuvalete oturması istenir.

Ø Eğer 5 dakika içinde boşaltım gerçekleşirse, sözel olarak pekiştirilir ve yatması sağlanır. Eğer dakika içinde boşaltım gerçekleşmezse, hiç bir şekilde pekiştirilmeden yatması sağlanır. Gece boyunca 45 dakikada bir bu işleme devam edilir.
Ø Eğer kişi bir hafta boyunca altını ıslatmazsa, yataktan ve tuvaletten nem sinyal cihazı kaldırılır.1 hafta içinde iki kez yatak ıslatılırsa işleme baştan başlanır.

BAGIMSIZ OLARAK TUVALET YAPMA BECERisi
Bağımsız olarak tuvalet yapma becerisi, öğrencinin giyinme ve soyunma becerileriyle ilgili düzeyine bağlı olarak, tuvalet kontrolü becerisinin öğretimiyle aynı anda ele alınabilir. Öğrencinin yaşı küçükse giyinme ve soyunma becerilerinin gerektirdiği tutma -çekme gibi hareketleri yapmak için gerekli kas kuwetine sahip değilse, öğrenciye önce tuvaletini kontrol etme becerisi kazandırılır, daha sonra ba­ğımsız olarak tuvaletini yapma becerisinin öğretimine geçilir. Öncelikle öğrenciye tuvalet yapma bece­risi ölçü aracı uygulanarak, yapabildikleri belirlenmelidir.






Tuvalet yapma becerisi ölçü aracı (çoklu fırsat yöntemine göre)

Bildirimler
Bağımsız
Sözel
İpucu
(sy)
Model
Olma
(mo)
Fiziksel
Yardım
(fy)
ı. Tuvalete Girer




a. Kullandığı eliyle kapının kolunu tutar.




b. Kapının kolunu aşağıya doğru bastırır.




c. Kapıyı iter (çeker).




d. Tuvalete girer.




e. Kullandığı eliyle kapının kolunu tutar.




f. Kapının kolunu aşağıya doğru bastırır.




g. Kapıyı iter (çeker).




2. Pantolonunu indirir




a. Her iki elinin başparmağı içeride,




diğer parmakları dışarıda olacak şekilde




pantolonunun belinden tutar.




b. Pantolonunu aşağıya indirir.




3. Tuvaletini Yapar




a. Klozete oturur.




b. Tuvaletini yapar.




4. Külodunu Çeker




a. Her iki elinin başparmağı içeride, diğer




parmakları dışarıda olacak şekilde külodunun




belinden tutar.




b. Külodunu çeker.




5. Pantolonunu Çeker




a. Her iki elinin başparmağı içeride diğer




parmakları dışarıda olacak şekilde pantolo-




nunun belinden tutar.




b. Pantolonunu çeker




Ana Yönerge: Tuvaletini yap.











Tuvalet Yapma Becerisi ile ilgili Öğrencinin Yapabildiklerinin Belirlenmesi
Tuvalet yapma becerisiyle ilgili öğrencinin yapabildikleri belirlenirken iki farklı yol izlenebilir.
Ø Tek Fırsat Yöntemi
Öğrenciye beceriyle ilgili ana yönerge (tuvaletini yap) verilir. Öğrencinin bağımsız olarak yaptığı beceri basamakları gözlenerek tuvalet yapma becerisi ölçü aracına kaydedilir. çocuğun gerçekleştiremediği basamakta çalışmaya son verilir.
Ø Çoklu Fırsat Yöntemi
Beceri analizindeki basamakları bildirimler olarak kabul edip, sorular bölümüne bağımsız, sözel ipucu, model olma ve fiziksel yardım sütunlarını ekleyerek ölçüt bağımlı ölçü aracı oluşturulur.
Öğrenciye önce ana yönerge (tuvaletini yap) verilir. Öğrencinin bağımsız olarak yaptığı basamaklar gözlenerek kaydedilir. Öğrencinin bağımsız olarak gerçekleştirdiği basamaklar, eğer temel becerinin tümünü kapsıyorsa o temel becerinin karşısındaki bağımsız sütunu altına (+) işareti konulur. Eğer, bağımsız gerçekleştirilen basamaklar temel becerinin bütün alt basamaklarını kapsamıyorsa sırasıyla gerçekleştirilen alt basamakların her birinin karşısına bağımsız sütunu altına (+) işareti konulur.
Öğrencinin durduğu yerde, "devam et" deyip 1–2 sn. bekledikten sonra, eğer kaldığı yer temel beceri
ise temel beceri için sözel ipucu verilir. 1–2 sn. beklenerek temel beceriyi gerçekleştirmesi gözlenir. Sözel ipucu verildiğinde öğrenci temel beceriyi gerçekleştiriyorsa, o temel becerinin karşısına sözel ipucu sütununun altına (+) işareti konulur. Eğer, öğrencinin bağımsız olarak gerçekleştiremediği basamak, temel becerinin bir alt beceri basamağıysa, sadece o alt beceri basamağı için sözel ipucu verilir. Bu alt beceri basamağı sözel ipucu verildiğinde gerçekleşiyorsa, o alt beceri basamağı karşısına sözel ipucu sütununun altına (+) işareti konulur.
Öğrenci sözel ipucu verildiğinde de alt beceri basamağını gerçekleştiremediyse, öğretmen öğrencinin yanında durarak, o beceri basamağının nasıl yapıldığını açıklayarak gösterir ve öğrenciden yapmasını ister. 1–2 sn. öğrencinin gösterilen beceri basamağını yapması için beklenir. Öğrenci, öğretmen tarafından model olunduğunda becerinin alt beceri basamağını gerçekleştiriyorsa, o alt basamağının karşısına model olma sütununun altına (+) işareti konulur.
Öğrenci, öğretmen model olduğunda da beceri basamağını gerçekleştiremiyorsa, becerinin basamağı öğretmen tarafından gerçekleştirilir ve o alt basamağın karşısına fiziksel yardım sütunun altına (+) işareti konulur. Daha sonraki basamaklarda öğrencinin performansı, şimdiye anlatıldığı şekilde alınmaya devam edilir. Eğer öğrencinin, öğretmen model olduğunda gerçekleştirilemediği basamak, daha sonraki beceri basamaklarının gerçekleştirilebilmesinde de kapsanıyorsa (Örneğin; pantolonun belinden tutma beceri basamağı, pantolonun indirilmesi beceri basamağında. kapsanmaktadır) öğrencinin yapabildiklerinin belirlenmesine son verilir.






2. Tuvalet Yapma Becerisi Öğretmem Programının Öğeleri
Ø Amaçlar
Tuvalet yapma becerisi ölçüt bağımlı ölçü aracının öğrenciye uygulanması sonucunda, öğrencinin tuvalet yapma becerisini oluşturan temel becerilerdeki (tuvalete oturma, pantolon-külot indirme, pantolon-külot çekme ve benzeri) yapabildikleri dikkate alınarak, "öğrenci bağımsız olarak tuvaletini yapar" uzun dönemli amacına ulaşacak şekilde kısa dönemli amaçlar ve öğretimsel amaçlar, tüm beceri yaklaşımına dayalı olarak oluşturulur.
Ø Öğretim Ortamı ve Materyaller
Bir öğrenciye tuvalet yapma becerisi öğretimi okulda yapılıyorsa, ya öğrencinin bulunduğu sınıfın tuvalete en yakın sınıf olmasının sağlanması ya da taşınabilir tuvalet kullanılması gereklidir. Eğer tuva­let yapma becerisi öğretimi evde gerçekleştirilecekse, öğrencinin günün büyük bir kısmını geçirdiği odanın tuvalete en yakın oda olmasına özen gösterilmelidir.
Tuvalet, öğrencinin fiziksel yetersizliklerine göre uyarlanmalıdır. Gerektiğinde, klozetin oturulacak yerini öğrencinin poposuna uygun hale getirmek için, hazır plastik oturak takılmalıdır. Öğrencinin kas kontrolü yetersizse, tuvaletin arkasına ve yanlarına destek konulmalıdır. Öğrenci tuvalete oturduğunda ayaklarının döşemeye değmesi sağlanmalıdır. (Öğrencinin ayaklarının altına bir basamak konulabilir). Sifon zincirinin uzunluğu, tuvalet kâğıdının yeri, öğrenciye göre ayarlanmalıdır. Gerekirse lavabonun yüksekliği de, yere basamak konularak çocuğa uygun hale getirilebilir. Öğrencinin görmesinde ye­tersizlik varsa, klozetin oturulacak yeri ile alt bölümü, sifon zinciri ile tutacak yeri, tuvalet kâğıtlığı ile tuvalet kâğıdı arasında renk zıtlığı yaratmak gerekebilir.



Ø Pekiştireçler
Öğrenci için etkili olan pekiştireçler bireysel olarak saptanmalı ve mutlaka öğretime başlamadan önce etki durumu test edilmelidir. Kullanılacak pekiştireçlerin, tuvalet ortamı içinde kullanımlarının. olanaklı olmasına da dikkat edilmelidir.
Ø Öğretim Zamanı
Tuvalet yapma becerisi öğretim zamanları, öğrencinin tuvalet yapma gereksinimi duyduğu ve bunu sesle-sözle işaret ya da jest ve mimikle belli ettiği zamanlardır.
Ø ipucu işlem Sürecinin Seçimi ve Kullanımı
Bağımsız olarak tuvalet yapma becerisinin kazandırılmasında, beceri kazandırmada kullanılan işlem süreçlerinden biri, öğrencinin yaşı, dikkat süresi, sahip olduğu psiko-motor beceriler ve tuvale yapma becerisindeki düzeyi göz önünde tutularak seçilebilir. Ancak, bağımsız olarak tuvalet yapım temel bir öz bakım becerisi olduğu ve aynı zamanda temel giyinme ve soyunma becerilerini içerdi! için "ipucunun" sistematik olarak verilmesi ve geri çekilmesi işlem sürecinin öğretimde kullanılması daha uygun olacağı düşünülebilir.
Ø Öğretimdeki ilerlemelerin Kaydedilmesi
Tuvalet yapma becerisi ölçüt bağımlı ölçü aracı kayıt çizelgesi haline getirilerek, öğretim için sı çilen ipucu işlem sürecine bağlı olarak, her öğretim oturumunda öğrencinin ipucu hangi düzeyde verildiğinde beceri basamağını gerçekleştirdiği ya da ipucu verilmeden bağımsız olarak gerçekleştirdi! basamaklar kaydedilerek öğretimdeki ilerlemeler kaydedilmiş olur. Böylelikle, öğretmen bir sonraki öğretim oturumunda ipuçlarını hangi düzeyde kullanacağına ya da ipucu kullanıp kullanmayacağı kolaylıkla karar verebilir.


Ø Kazanılan Becerilerin Sürekliliğinin Sağlanması
Öğrenciye bağımsız olarak tuvalet yapma becerisi kazandırıldıktan sonra, kazanılan bu beceri~ sürdürülmesi amaçlanmalıdır. Kazanılan bir becerinin sürekliliği, iki şekilde gerçekleştirilebilmektir. Öncelikle, öğrencinin kazandığı beceriyi yapması için gereksinim yaratmak gereklidir. Tuvalet yapma becerisi, öğrencinin günde birden fazla yapma gereksinimi duyduğu bir beceri olduğu için, öğretmenin yapması gereken, öğrencinin gereksinim duyduğu zamanlarda tuvaletini bağımsız olarak yapmasını cesaretlendirmektir.
Kazanılan becerilere süreklilik kazandırmada pekiştireç tarifelerinden de yararlanılması gereklidir. Beceri kazandırılırken öğrenci doğru olarak yaptığı her beceri basamağı için pekiştirilirken, beceriyi kazandıktan sonra önce becerinin tamamını bağımsız olarak yaptığı için, daha sonra beceriyi her bağımsız yapışında değil, birkaç kez yaptıktan sonra pekiştirilmeye başlanmalıdır. En sonunda ise, öğrencinin bağımı olarak tuvaletini yapmasının, öğrenci için pekiştireç etkisi yaratmasının sağlanması gerekmektedir.


Ø Kazanılan Becerinin Genellenmesi
Becerinin genellenmesi, kazanılan becerinin öğretimin yapıldığı ortamdan başka ortamlarda, başka araçlarla, başka kişilerin varlığında ve başka yönergeler verildiğinde yapılması demektir. Eğer öğrenciye
beceriyi kazandırırken, öğretim ortamında öğrencinin fiziksel büyüklüğü ya da yetersizliklerine göre birtakım uyarlamalar yapıldıysa, öncelikle bu uyarlamaların daha kolay kaldırılabilecek olandan -daha zor kaldırılabilecek olana doğru bir sıra içerisinde kaldırılması gereklidir.
Öğretim ortamındaki uyarlamalar kaldırıldıktan sonra, öğrencinin kazandığı tuvalet yapma becerisini başka tuvaletlerde de gerçekleştirmesi üzerinde durulmalıdır. Öğrenci başka tuvaletlerde tuvaletini bağımsız olarak yapmaya başladığında, bu aynı zamanda öğrencinin başka kişilerin varlığında da tuvaletini bağımsız olarak yapması anlamına gelecektir.
Ayrıca, öğrencinin artık tuvalet yapmaya gereksinim duyduğunda, "tuvaletini yap" yönergesine ge­rek kalmadan tuvaletini yapması için, yönergeleri de -ne yapması gerektiğini açık olarak belirtenden-ne yapması gerektiğine ipucu verene ve öğrencinin hiç bir şey söylenmesine gerek duymadığına doğru bir sıra içinde ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır.


(alıntıdır..)

Hiç yorum yok: