ÖZEL ÖZEL ÖĞRETİM KURUMLARI BEDENSEL ENGELLİLER ÇERÇEVE PROGRAMI

KURUMUN ADI
KURUMUN ADRESİ
KURUCUSUNUN ADI
: Özel …………………. Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi
: ………………..
: ………………….

PROGRAMIN ADI
: M.E.B. Özel …………………… Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Bedensel ve/veya Zihinsel Engelli Bireyler İçin, Kaba ve İnce Motor Becerileri Geliştirme Çerçeve Programı
PROGRAMIN DAYANAĞI: 1-5580 Sayılı Özel Eğitim Kurumlan Kanunu
2–573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
3-Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği
4-Özel Eğitim Kursları Tip Yönetmeliği
5-Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği
PROGRAMIN SEVİYESİ: Bedensel ve zihinsel engelli bireylerin özellikleri dikkate alınarak 0–18 yaş
grubuna uygun düzenlenmiştir.
PROGRAMIN AMAÇLARI: Bu programı tamamlayan bedensel ve/veya zihinsel engelli bireyler;
1) Normal Motor gelişim becerilerini kazanır,
2) Duruş (postür) ile ilgili düzgünlük ve fiziksel aktivite yeteneklerini geliştirir.
3) Kaba ve ince motor becerilerini geliştirir.
4) Fonksiyonel yetersizlikleri en aza indirerek günlük yaşam aktivitelerinde olabildiğince bağımsızlık kazanır.
5) Bacak (alt extremite) kaslarını fonksiyonel bir şekilde kullanma becerisini geliştirir.
6) Var olan fiziksel ve duyusal potansiyelini geliştirir.
7) Bağımsız fiziksel aktivitelerini desteklemek amaçlı yardımcı cihaz, yardımcı araç-gereç ve ekipmanı kullanma becerisi geliştirir.
8) Yaşına uygun davranma becerisi geliştirir.
PROGRAMIN UYGULANMASI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR:
1) Bu Program; Milli Eğitim Bakanlığına bağlı faaliyet gösteren özel eğitim rehabilitasyon merkezlerinde bedensel ve zihinsel engellilere uygulanacak eğitim ve rehabilitasyon programlarında motor, duyu, algı ve davranış becerileri, günlük yaşam aktiviteleri, hareket becerilerinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi, bunun yanında yardımcı araçlar, cihaz ve protezlerin kullanımı gibi çok yönlü yaklaşımları kapsamaktadır.
2) Bu programın amacı; bedensel ve zihinsel engelli bireylere hizmet veren eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde rehabilitasyon programı kapsamında, kaba ve ince motor gelişim becerilerinin geliştirilmesi, günlük yaşam aktivitelerinin eğitimi gibi uygulamalarda standart oluşturmaktadır. Oluşturulan müfredat da bedensel ve zihinsel engelli bireylere uygulanacak rehabilitasyon programında kazandırılması gereken fonksiyonel becerilerin haftalara göre standardizasyonu bireysel farklılıklara göre adaptasyon gerektirir. Bedensel ve zihinsel engelli çocuğa olan yaklaşımları ve programdaki ilerlemeler, fonksiyon ve hareketkayıtlarının kişiden kişiye değişen oran ve özelliklerine göre düzenlemeler gerektirir. Beden ve zihinsel engelli çocuklarda motor, duyu, algı ve iletişim problemleri farklı seviyelerde ortaya çıkar ve rehabilitasyon yaklaşımlarına cevaplar da değişim gösterir. Bu nedenle söz konusu program ile birlikte aynı zamanda da bir rehabilitasyon programıdır.




3) Bu programın, bedensel ve zihinsel engelli bireylerin ihtiyaçları doğrultusunda ve belki de her seansta değişmesi ve tekrar edilmesi gerekebilir. Örneğin aşırı kas kasılmaları olan bir çocukta bu kasılmaların şiddeti günden güne farklılık göstereceğinden o gün içinde yapılacak uygulamalarda farklılık gösterebilecektir. Bedensel ve zihinsel engelli bireylerde rehabilitasyon ile kazandırılması hedeflenen fonksiyonel beceriler, özrün şiddetine bağlı olarak değişeceğinden her çocukta bireysel hedefler gündeme gelmekte ve hedeflere ulaşmak için gerekli zamanın kesin olarak bilinmesi mümkün olmamaktadır. Detaylı olarak yapılacak değerlendirmeyi izleyerek oluşturulacak rehabilitasyon programı bireysel hedefler göz önünde bulundurularak birer aylık önlemler halinde hazırlanmalıdır. Bireysel eğitimin yanı sıra benzer özür gurubunda ve fonksiyonel beceriler yönünden aynı düzeydeki çocuklar ayrıca gurup eğitimine alınmalıdır.
4) Uygulamalar; bireysel ve/veya gurup eğitimi halinde, 4 yıllık fizik tedavi ve rehabilitasyon bölümlerinden mezun fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır.
5) Bu program çerçeve program niteliğindedir. Programa alınacak çocukların fiziksel seviyeleri, fonksiyonel durumları, zekâ seviyeleri ve yaşlan göz önüne alınarak fizyoterapi ve rehabilitasyon programı belirlenerek uygulanmalıdır.
6) Programda bedensel ve zihinsel engelli birey, hakkında yapılan değerlendirme sonucunagöre uygun başlama seviyesi belirlenmelidir.
7) Programda genel amaçlara yer verilmiştir. Bireye özgü özel amaçlar belirlenerek uygulanacak programda bu amaçlara yer verilmelidir.
8) Bedensel ve zihinsel engelli bireylerin özellikleri ve bireysel farklılıkları nedeni ile programın oluşturulmasında sınıf ve yaş gruplaması yapılmamıştır. Hazırlanan bu program temel alınarak yeni konu, amaç ve davranışlar eklenebilir ve çeşitlendirilebilir. Programa aktiviteler normal motor gelişim sırasına uygun olarak seçilmelidir.
9) Eğitim programı uygulanırken bireyin gelişimsel özelliğine uygun olarak adım adım basitten zora doğru ilerlenir ve bir adımda gerekli beceriler kazanılmadıkça bir sonraki seviyeye geçilmemelidir.

10) Bedensel ve zihinsel engelli bireyler düzenli aralıklarla değerlendirilerek, ihtiyaçları ve durumlarına uygun program değişiklikleri yapılmalıdır.
11) Birey ve ailesinin birlikte eğitim almaları sağlanmalıdır.
PROGRAMIN SÜRESİ :
a) Günlük Süre (Saat olarak) : 1 - 3 Saat (Bireysel-Grup)
b) Haftalık Süre (Saat olarak) : 5 - 15 Saat ( Bireysel-Grup)
c) Toplam Hafta (Saat olarak) : 44 Hafta (Bireyin gelişimine göre değişebilir)

PROGRAMIN İÇERİĞİ :
A) ÖN DEĞERLENDİRME
- Kişisel bilgiler ve hastalığın geçmişi hakkında bilgiler alınması
- Aile ve çocuğun gözlenmesi, çocuğun tablosu ve fizyoterapi rehabilitasyon programı açısından bilgilendirilmesi
- Çocuğun ailesi ile birlikte programın uygulanacağı odada gözlenmesi
- Çocuğun doğal ortamında oyun oynarken gözlenmesi
- Çocuğun doğal ortamda fonksiyonel hareketlerinin gözlemlenmesi
- Aileye gözlem sonuçları ve uygulanacak fizyoterapi programı ile ilgili bilgi verilmesi
B) KABA MOTOR BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
- Motor gelişim basamaklarının değerlendirilmesi
- Refleks gelişim değerlendirilmesi
- Kas sertliğinin (tonus) değerlendirilmesi
- Duruş (postür) ve kas iskelet sisteminin değerlendirilmesi
- Fonksiyonel hareket kapasitesinin değerlendirilmesi
- Gerekli yardımcı araç gereç ve cihaz(ortez) yönünden değerlendirilmesi
- Çocuğun durumuna göre fizyoterapi programının belirlenmesi
- Evde yapılacak egzersiz ve uygulamaların belirlenmesi
-Evde yapılacak egzersiz, uygulama ve adaptasyonlar konusunda ailenin bilgilendirilmesi
C) İNCE MOTOR BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Duyu-algı motor eğitim programının etkisini belirlemek için değerlendirmeler belirli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Değerlendirmede Ayres Güney Kaliforniya Duyu Bütünlüğü testleri kullanılabilir.
1. Görsel Algılama Testleri
- Görsel Şekil Algılama
- Şekil Zemin algılama
- Uzayda Pozisyon
- Desen kopya etme testi
2. Duyu Algılama testleri
- Hareket Duyusu (Kinestesi)
- El ile şekil algılama
- Parmak tanıma
- Çizim grafik algılama
- Dokunma uyarısının tanımlanması
3. Motor Performans testleri
- Yapılan pozisyonun çocuk tarafından taklit edilmesi
- Çift taraflı motor koordinasyon
- Ayakta durma dengesi (Gözler açık ve kapalı)
- Motor Doğruluk
4. El-Göz koordinasyonu
5. Vücudun sağ- sol tarafının algılanması ve ayrımı
6. Vücut orta hattını çaprazlama
7. El fonksiyonları değerlendirilmelidir. El fonksiyonlarım değerlendirmek için 9 Delikli Peg Testi ( İnce el becerilerinin, parmak ucu kavramasının test ve eğitimi amacıyla kullanılan yöntem) ve Jebsen El Fonksiyon testi (Tek taraflı olarak dominant olmayan fonksiyonel yeteneklere karşı dominant olan elin fonksiyonel yeteneğini günlük kullanılan nesnelerle değerlendirilir.) kullanılabilir. Sonraki haftalarda bir diğer değerlendirmeye kadar aşağıda verilen aktiviteler her gün yaptırılır. Aşağıda belirtilen program parametreleri çocuğun motor gelişim düzeyi, fonksiyonel kapasite ve yaşına uygun olarak fizyoterapist tarafından seçilerek uygulanır. Her seansta uygulanması gereken ana parametreler koyu olarak belirtilir.
Altındaki ara parametrelerden uygun olanlar Fizyoterapist tarafından seçilerek uygulanır.
D) KABA MOTOR BECERİLER
Kaba motor becerilerin geliştirilmesi ile ilgili program bedensel ve zihinsel engelli bireylerde kullanılan Bobath yöntemine dayalı olarak yapılmıştır. Bobath yöntemi, beyin gelişimine uygun olarak geliştirilmiştir ve engelli bireyin fiziksel ve zihinsel kapasitesine göre belirlenmiş aşağıdaki hareketleri ve fonksiyonel aktiviteleri içerir.
1. Motor gelişim basamaklarının kolaylaştırılması:
- Sırtüstü baş kontrolü
- Yüzüstü baş kontrolü
- Sırtüstünden yüzüstü pozisyona dönme
- Yüzüstünden sırtüstü pozisyona dönme
- Ön kollar üzerinde durma
- Eller üzerinde durma
- Destekli oturma
- Yüzüstü pozisyondan oturma pozisyonuna geçme
- Sırtüstü pozisyondan oturma pozisyonuna geçme
- Emekleme pozisyonuna geçme
- Desteksiz oturma eğitimi
- Emekleme pozisyonunda durma
- Emekleme eğitimi
- Emekleme pozisyonundan dizüstü pozisyonuna gelme
- Dizüstü pozisyonda durma
- Dizüstü pozisyonda yürüme
- Dizüstü pozisyondan yarım dizüstü pozisyona gelme
- Yarım dizüstü pozisyonda durma
- Yarım dizüstü pozisyondan ayakta durma pozisyonuna geçme
- Bir yerden tutunarak sıralama
- Bağımsız ayakta durma
- Bir sandalyede oturma ve ayağa kalkma
- Destekli yürüme ( Paralel bar, Ters ve düz yürüteçler "Posterior ve anterior walker", Dört noktalı baston "Kuadripot", Üç noktalı baston "tripot" vb.)
- Bağımsız yürüme
- Destekli merdiven çıkma ve inme eğitimi
- Desteksiz merdiven çıkma ve inme eğitimi
- İki ayak üzerinde sıçrama
- Tek ayak üzerinde sıçrama
- Koşma
2. Denge Reaksiyonlarının Geliştirilmesi
- Ön kollar üzerinde denge
- Eller üzerinde denge
- Oturma pozisyonunda denge
- Emekleme pozisyonunda denge
- Dizüstü pozisyonunda denge
-Yarım Dizüstü pozisyonunda denge
-Ayakta denge çalıştırılması- Denge tahtası ve tedavi topu ( Bobaht topu) üzerinde çeşitli pozisyonlarda denge
3. Koruyucu Düzeltme ( Ekstansör) Refleksinin kolaylaştırması
- Tedavi topu (Bobaht topu) ile yüzükoyun pozisyonda
- Oturma pozisyonunda
- Emekleme pozisyonunda
- Dizüstü pozisyonunda
- Yarım dizüstü pozisyonunda
- Ayakta durma pozisyonunda
4. Kas kuvvetlendirme egzersizleri
- Pelvik Yükseltme ( Elevasyon)
- Pelvik rotasyon
- Karın ve sırt kaslarını kuvvetlendirme
- Bacak (alt ekstremite) kaslarını kuvvetlendirme
- Kol (üst ekstremite) kaslarını kuvvetlendirme
5. Normal olmayan reflekslerin baskılanması (Inhibisyonu)
- Asimetrik tonik boyun ve simetrik tonik boyun reflekslerinin baskılanması
- Çekme (fleksör), İtme (Ekstansör), Çapraz itme (Ekstansiyon) ve tonik labirent reflekslerinin baskılanması (Inhibisyonu) Pozitif destek reaksiyonu, -Negatif destek reaksiyonu, bileşik reaksiyonların baskılanması (inhibisyonu)
- Moro refleksinin baskılanması (inhibisyonu)
6. Normal reflekslerin kolaylaştırılması (fasilikasyon)
- Vücut düzeltme reaksiyonunun kolaylaştırılması
- Sürünmenin (amfibi reaksiyonu) kolaylaştırılması
- Optik düzeltme reaksiyonlarının kolaylaştırılması
- Sıçrama, ayağın yukarı kaldırılması (dorsifleksiyon) ve tahterevalli tepkisinin kolaylaştırılması
7. Kas sertliğini (tonusunu) düzenleyici pozisyonlamalar
- Yüzükoyun pozisyonlama
- Sırtüstü pozisyonlama
- Oturmada pozisyonlama
a-Dizler düz iken bacağı yana açarak oturma (abduksiyon)
b-Ayak tabanlarım birbirine bitişik, kalça abduksiyonda oturma
c-Bacaklar masadan sarkarak oturma
d-Ayaklar yere tam temas taburede oturmada pozisyonlama
- Ayakta durmada pozisyonlama
- Yürümede pozisyonlama
8. Ağırlık aktarma egzersizleri
- Yüzükoyun pozisyonda
- Önkollar üzerinde
- Eller üzerinde
- Emekleme pozisyonunda
- Dizüstü pozisyonda
- Yarım dizüstü pozisyonda
- Ayakta durma pozisyonunda
- Yürüme pozisyonunda

E) İNCE MOTOR BECERİLER (Duyu Algı Motor Eğitimi)
1, Duyu Sistemlerine Uyan Sağlamak İçin Verilen Aktiviteler
-El arabası oyunu: Çocuğun ayaklarından tutarak eller üzerinde yürütme - Yüzme- kurulanma hareketi: Yüzme hareketinden sonra değişik kısımlarına dokunarak kurulanma
- Top havuzuna kayma aktivitesi
2. Kendi Vücudunu Tanıma İçin Aktiviteler
- Pencere oyunu (Çocuklar daire şeklinde dizilerek birbirlerinin ellerinden tutar. Her çocuğun pencere daraldıkça önce ayakta, sonra çömelerek pencereden geçmesi istenir.)
- Vücudu itme ( Çocuklar ikişerli eşleştirilerek her çiftin sırt sırta dirseklerden birbirlerine kollarını geçirmeleri ve birbirlerini itmeleri istenir.)
- Vücudu boyama ( Çocuklardan yanındaki çocuğun vücudunun değişik kısımlarına dokunarak isimlendirilmesi istenir.)
3. Denge ( Vestibuler) Sistemi Stimule Etmek İçin Aktiviteler
- Oturma pozisyonunda salıncakta sallanma
- Trombolin üzerinde zıplama
- Duvardaki bara tırmanma
4. Dokunma İçin Verilen Aktiviteler
- Labirent yol ( Odaya labirent şeklinde yol paterni yerleştirilerek çocukların dizler üzerinde bu yoldan yürümeleri istenir.)
- Gözler kapalı ele alınan cisimleri tanıma ( Stereognozis) eğitimi
- Uzun oturuş pozisyonunda kalçaları öne ve arkaya hareket ettirme
5. Motor Planlama İçin Verilen Aktiviteler
- Heykel dönüşü (Çocuklar eşleştikten sonra 5–10 kez dönmeleri ve sonra durmaları istenir. Durduklarında çocuklardan birinin aldığı duruşu (postürü) diğer çocuğun taklit etmesi istenir.)
- Gizli yazı yazma (Çocuklar daire şeklinde birbirlerinin arkasına gelecek şekilde oturtulur. Her çocuktan önündeki arkadaşının sırtına parmağı ile bir harf yapması istenir ve diğer çocuktan bu harfi tamamlaması istenir.)
6. Denge ve Duruş (Postür) İle ilgili cevaplar için verilen aktiviteler
- Değişik pozisyonlarda denge aktiviteleri
- Diz üstü pozisyonda karşılıklı birbirini itme aktiviteleri
7. Duruş (Postür) ile İlgili Cevaplar Ve Görme İle İlgili Kontrol İçin Verilen Aktiviteler
- Top yakalama
- Balona avuç içi ve sırayla vurma
- Sırtüstü pozisyonda balona ayakla vurma
- Top ile basket atma
- Hedefe top atma
8. Çift Taraflı Motor Koordinasyon ve Motor Planlama için Verilen Aktiviteler
- Her iki elle bir kâğıdı akordeon şeklinde katlama
- Legolarla çalışma
- Top atma- yakalama
- Yüz üstü topu yakalayıp atma
9. Görsel Uzaysal Algılama İçin Verilen Aktiviteler
- Yap-boz Aktiviteleri
- Geometrik şekilleri eşleştirme
10. İnce motor Beceriler İçin Verilen Aktiviteler
- Tahta platformdaki boşluklara çubukları takma
- Değişik pozisyonlarda yazı yazma (Yüzüstü pozisyonunda, kedi-deve pozisyonunda, oturma pozisyonunda)
- Makasla şekil kesme
- Kâğıdı yırtarak değişik geometrik şekiller ve adam figürü oluşturma
- Düğme ilikleme- açma, bağcık bağlama
- Kâğıt üzerinde noktalan birleştirerek yapılan geometrik şekilleri aynısını yine noktaları birleştirerek çizme
- İpe boncuk dizme
11. Vücudun Sağ ve Sol yansının Ayrımı ve Tanımlanması için Verilen Aktiviteler
- Yön Kavramı
F) SON DEĞERLENDİRME
Programın bitiminde uygulanan rehabilitasyon ve eğitimin etkisini belirlemek için evde uygulanacak ev programı oluşturulur.
1. Kaba Motor Becerilerinin Değerlendirilmesi
- Motor gelişim basamaklarının değerlendirilmesi
- Refleks gelişiminin değerlendirilmesi
- Kas sertliğinin (tonusunun) değerlendirilmesi
- Postür ve kas iskelet sisteminin değerlendirilmesi
- Fonksiyonel hareket kapasitesinin değerlendirilmesi
- Gerekli yardımcı araç-gereç ve cihaz (ortez) yönünden değerlendirilmesi
- Çocuğun durumuna göre fizyoterapi programının belirlenmesi
2. İnce Motor Becerilerin Değerlendirilmesi
Değerlendirmede Ayres Güney Kaliforniya Duyu Bütünlüğü Testleri kullanılır.
a) Görsel Algılama Testleri
- Görsel şekil algılama
- Şekil-zemin algılama
- Uzayda pozisyon
- Desen kopya etme testi
b) Duyu Algılama Testleri
- Hareket duyusu (Kinestesi)
- El ile şekil algılama
- Parmak tanıma
- Çizim grafik algılama
- Dokunma uyarısının tanımlanması
- Çift dokunma uyarısının tanımlanması
c) Motor Performans Testleri
- Yapılan bir pozisyonun çocuk tarafından taklit edilmesi
- Çift taraflı motor koordinasyonu
- Ayakta durma dengesi (gözler açık ve kapalı)
- Motor doğruluk
d) El-Göz Koordinasyonu
e) Vücudun Sağ-Sol Tarafının Algılanması ve Ayrımı
f) Vücut Orta Hattını Çaprazlama
g) El Fonksiyonlarının Değerlendirilmesi

3. Günlük Yaşam Aktivitelerinin Değerlendirilmesi
Günlük yaşam aktiviteleri eğitiminden önce, her çocuğun kişisel bağımsızlık seviyesindeki problemleri, aktiviteyi yapabilme yaşına uygun günlük yaşam aktiviteleri testleriyle belirlenir. Bu değerlendirmede çocuğun nerede, ne zaman ve ne çeşit yardıma ihtiyacı olduğu, kendine yardım aracına ihtiyacı olup olmadığı da belirlenir. Kişisel yetenekler için değerlendirilir:
- Tuvalet
- Banyo
- Beslenme
- Giyinme -Uyku
G) AİLE EĞİTİMİ
Program esnasında başlanır. Program bittiğinde, ailenin çocuğun rehabilitasyonu ve eğitimini yapabilmesi sağlanır.
1. Ailenin BilgilendirilmesiEngelli Bireyin;
- Bedensel Hareketleri ve yetenekleri
- Fonksiyonel kapasitesi
- Zihinsel kapasitesi konusunda bilgilendirir.
2. Evde Uygulanacak Egzersizlerin Aileye Öğretilmesi
Program süresince ailenin fizyoterapisti izlemesi sağlanır. Program bitiminde son değerlendirmeye göre;
- Evde yapılacak egzersiz ve uygulamalar belirlenir
- Evde yapılacak egzersiz, uygulama ve adaptasyonlar aileye öğretilir.
3. Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İş Uğraşı Tedavisinde Aile Eğitimi UygulamalarıYapamadığı bir aktivite yerine yaptığı başka bir aktiviteyi kullanma eğitimi (kompanzasyon eğitimi) ile ailelerin çocukların geriye kalan fonksiyonlarıyla günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlık kazanma çalışmalarını öğrenmeleri istenir.
- Engelli bireye yardımcı olacak araçları kullanmada ailenin eğitimi
• Sapı kalınlaştırılmış çatal-kaşık ve bıçak
• İçecekler için iki kulplu bardaklar
• Tuvalet ve banyolar için tutunma barları, özel oturaklar, kaymayan paspaslar
• Giyinme ve soyunmaya yardımcı kısımları olan giysiler ve ayakkabılar
- Engelli bireyin iki eliyle yapamayacağı aktiviteleri kolaylaştırmak için tek eliyle veya her iki eliyle yapabileceği yöntemler öğretilir.
- Engelli bireyin aileleri gerçekçi olmaları, çocuklarına ne kadar yardım etmeleri ve hareket, koordinasyon ve bağımsızlıklarının artması için ne yapmaları gerektiği konusunda bilgilendirilir.
PROGRAMIN UYGULANMASINDA KULLANILACAK ARAÇ VE GEREÇLER
1. Minderler
2. Çeşitli ebatlarda toplar, terapi topları (Bobath topları)
3. Duvarlara monte edilmiş aynalar
4. Denge tahtası
5. Yürüteç (walker), üç noktalı baston (tripod) gibi yürümeye yardımcı olan araçlar
6. Paralel bar
7. Tırmanma merdiveni
8. Çocuğu pozisyonlamak için değişik şekil ve büyüklükteki rulo, kama ve yastıklar
9. Pozisyonlama için destekli ve desteksiz sandalye ve tabureler
10.Ayakta durma masaları (standing table)
11.Çeşitli ağırlıklarda kum torbaları
12.Sesli ve renkli oyuncaklar
13.Gerekli durumlarda ilgili rehabilitasyon cihazları
14.Kaba ve ince motor beceri değerlendirme formları
15.Özel değerlendirme ve test materyalleri (duyu bütünlüğü, el fonksiyon testleri)
16.Top havuzu ve topları
17.Duyu (vestibüler) stimülasyon için değişik şekillerde salıncak (T salıncak, platform salıncak)
l8.Trombolin
19.Dokunma algılaması için farklı özellik ve şekillerde materyal
20.Çocuklara özel basket potası ve topu
21.Bowling topu ve lobutları (oyuncak)
22.Değişik boyut ve renklerde legolar
23,Geometrik şekil ve renklerin eşleştirilebileceği oyuncaklar
24.Delikli tahta platform ve çubuklar
25.Makas, kâğıt ve boya malzemeleri
26.Aktivite topu (üzerinde düğme, fermuar ve çıt çıt gibi malzemelerin bulunduğu)
27.Teller üzerinde değişik yönlerde hareket edebilen boncuk veya topların bulunduğu platform
28.Çeşitli vücut kısımları çıkarılabilen bebek oyuncaklar
29. Basılı görsel materyaller
30.Bilim ve teknolojik gelişmeye uygun yeni materyaller





NOT: Bu program Talim ve Terbiye kurulu Başkanlığının 13/08/2004-130 ve18/07/2005-286 tarih ve sayılı Kararları ile “Özel özel eğitim kurumları bedensel ve zihinsel engelli bireyler için kaba ve ince motor becerilerini geliştirme programı(0-18 yaş)” olarak kabul edilmiştir.